Άρθρο που δημοσιεύτηκε από την συνέλευση “συναντήσεις ενάντια στον πόλεμο και την ειρήνη των κυρίαρχων”
Οι απόψεις των αναρχικών στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο παρουσιάζουν αμείωτη σημασία στις μέρες μας. Οι ομοιότητες περιεχομένων του διαλόγου και της αντιπαράθεσης μεταξύ των διαφορετικών απόψεων (συμμετοχής ή μη στον πόλεμο) με τις σημερινές συζητήσεις εντός α/α χώρου είναι πολλές.
Επιπλέον, η αυγή του πρώτου παγκόσμιου πολέμου είναι μια κομβική εποχή, κατά την οποία ο σύγχρονος καπιταλισμός διαμορφώνεται πάνω στην πτώση αυτοκρατοριών και φεουδαρχικών καταλοίπων. Μια εποχή πλούσια σε κινήματα, εξεγέρσεις και επαναστάσεις που φέρνουν τα καταπιεσμένα στο προσκήνιο. Η σημασία λοιπόν της πολεμικής διαδικασίας στη διαμόρφωση συστημικής σταθερότητας είναι μεγάλη εκείνη την εποχή.
Όμως, η περίοδος που αναφερόμαστε έχει μεγάλο ενδιαφέρον για ακόμα έναν λόγο. Γιατί στην ουσία είναι η πιο μεγάλη σε έκταση έκτακτη συνθήκη που κήρυξαν τα κράτη στην ιστορία. Ένα περιβάλλον στο οποίο αλλάζουν πολλά και τα κινήματα δεν μένουν ανεπηρέαστα: αναθεώρηση τακτικών στην στάση απέναντι στον πόλεμο αλλά και αμφισβήτηση της διάκρισης μεταξύ ειρήνης και πολέμου ως κοινωνική συνθήκη όπου διεξάγονται αγώνες.
Όλα αυτά δημιουργούν εξελίξεις πολύ σημαντικές, ώστε να στρέψουμε εκεί την προσοχή μας και να συμπεριλάβουμε την ιστορική πραγματικότητα στις αναλύσεις μας σήμερα. Χωρίς να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν σύγχρονα ζητήματα που σε έναν βαθμό ξεφεύγουν από τα όρια συμπερασμάτων που προκύπτουν από την ιστορική συζήτηση.
Παρακάτω γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένα ιστορικά πρόσωπα. Η αναφορά αυτή γίνεται για την διευκόλυνση της ιστορικής συζήτησης χωρίς να επιδιώκει να δώσει την εντύπωση πως αυτό που μετράει μόνο είναι η τοποθέτηση αυτών των προσώπων. Σημασία έχουν τα πολιτικά ζητήματα. Άλλωστε οι απόψεις των προσώπων αντανακλούν τις απόψεις των διαφορετικών τάσεων στον αναρχικό χώρο. Σε γενικές γραμμές το ζήτημα της συμμετοχής ή όχι στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο είναι ένα ζήτημα που διχάζει και τον αναρχικό χώρο αλλά και ευρύτερα τον σοσιαλιστικό. Τα περισσότερα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα συμφωνούν με τις εθνικές αστικές τάξεις στην κήρυξη του πολέμου. Ταυτόχρονα, πολλοί αναρχικοί (μεταξύ τους ο Κροπότκιν) συμφωνούν με τη συμμετοχή στον πόλεμο με τη μεριά της συμμαχίας Αγγλίας-Γαλλίας-Ρωσίας. Ωστόσο ένα μεγάλο κομμάτι του αναρχικού χώρου (πχ. Μπέργκμαν, Γκόλντμαν, Μαλατέστα) διαφωνεί κάθετα με τη συμμετοχή στον πόλεμο.
Οι αναρχικοί που τάσσονται υπέρ του πολέμου κάνουν λόγο για τον κίνδυνο του γερμανικού μιλιταρισμού. Προειδοποιούν για έναν δήθεν ιδιαίτερο κίνδυνο της επιθετικότητας του γερμανικού κράτους. Δίνουν δίκιο στη Γαλλία που θέλει πίσω κάποιες επαρχίες της που είχε χάσει στον πόλεμο του 1870, επειδή η Γερμανία καταπίεσε εθνικά πληθυσμούς εκεί. Πιστεύουν ότι η διοίκηση της Γερμανίας είναι πιο απολυταρχική, ενώ τής προσάπτουν συμμαχία και με τον ρωσικό απολυταρχισμό.
Περιγράφουν την Γαλλία και την Αγγλία ως πιο προοδευτικούς κοινωνικούς σχηματισμούς και ότι η νίκη της Γερμανίας θα είναι οπισθοδρόμηση. Αυτές οι δυνάμεις θεωρούνται καλύτεροι εκπρόσωποι του πολιτισμού σε σχέση με τους “βάρβαρους” Γερμανούς. (πόσες φορές στην ιστορία χρησιμοποιήθηκε η λέξη βάρβαρος για την περιγραφή του μη οικείου και του ξένου, για τον κάθετο πολιτισμικό και φυλετικό διαχωρισμό μεταξύ “προοδευτικών” φυλών και “υποανάπτυκτων”;) Με ιδιαίτερο πάθος στηλιτεύουν τις κινήσεις του γερμανικού μιλιταρισμού ως “ύπουλες”, ως “άδικες”. Ενσωματώνονται στα επιφανειακά επιχειρήματα των διακρατικών ανταγωνισμών. Υποστηρίζουν την επαναφορά υποχρεωτικής θητείας (κάτι που σήμερα προτείνει ο πρόεδρος του ευρωπαϊκού λαϊκού κόμματος για όλη την Ευρώπη). Χαρακτηρίζουν πασιφιστές και ονειροπόλους τα σύντροφα τους που αντιστέκονται στον πόλεμο, κάτι που βλέπουμε από ένα κομμάτι του αναρχικού χώρου και σήμερα.
Υποστηρίζουν μια θεωρία σταδίων, ότι προέχει να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος του γερμανικού μιλιταρισμού και στη συνέχεια οτιδήποτε άλλο. Θέτουν προτεραιότητες στο ποιον πρέπει να θεωρούμε μεγαλύτερο εχθρό. Εγκαλούν την εργατική τάξη της Γερμανίας ότι θα συμμαχήσουν μαζί της μόνο, εφόσον δεχθεί και εκείνη να αντιταχθεί στον μιλιταρισμό της χώρας τους.
Επιπλέον, εισηγούνται μια ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ ειρήνης και πολέμου. Οι δύο συνθήκες θεωρούνται κάτι τελείως διαφορετικό και προτείνουν άλλη τακτική ως κίνημα στον πόλεμο και τελείως άλλη στην ειρήνη, σε βαθμό να γίνεται ξεκάθαρη έκπτωση σε αξίες των αναρχικών προταγμάτων στο όνομα του λιγότερο κακού. Στο σκεπτικό τους μια φαντασιακή κοινότητα ( ο “λαός” σε κάθε χώρα, η κοινωνία, μια ομογενοποιημένη αφήγηση της εργατικής τάξης) μπορεί να αξιοποιήσει τον πόλεμο για να καταφέρει κάτι. Μπορεί να δει τον πόλεμο ως ευκαιρία επιδίωξης ζητημάτων που την αφορούν. Να διαλέξει τον “καλύτερο καταπιεστή”.
Από την άλλη μεριά, οι αναρχικές που διαφωνούν με τον πόλεμο κάνουν λόγο για τις αξίες του αναρχικού χώρου και την ανάγκη να συνεχίσει ο κοινωνικός ανταγωνισμός και η ταξική πάλη. Δεν πιστεύουν στα στάδια αλλά σε μια αντιπολεμική – αντικρατική στάση με συνέχεια. Με διαφορετικές αποχρώσεις και με κάθε κομμάτι να δίνει βάρος σε άλλη πτυχή, θέτουν τέτοιας υφής ζητήματα. Θεωρούν ότι δεν πρέπει να παίρνεις μέρος με κάποια αστική τάξη ή κάποια κυβέρνηση. Ακόμα και οι πιο φιλελεύθερες κυβερνήσεις παραμένουν εχθροί, ίσα ίσα που μπορεί να έχουν λιγότερο ορατές μεθόδους υποδούλωσης των καταπιεσμένων από τις πιο απολυταρχικές κυβερνήσεις. Θεωρούν ότι η αντιδραστική κυβέρνηση της Γερμανίας, ο απολυταρχισμός στη Ρωσία, οι φιλελεύθερες Αγγλία και Γαλλία δεν έχουν κάποια διαφορά. Άλλωστε και οι τελευταίες (Αγγλία-Γαλλία) έχουν επιδείξει απίστευτη σκληρότητα στις αποικίες τους, αλλά και στο εσωτερικό τους τέτοια που θα ζήλευε κάθε απολυταρχισμός. Το κράτος είναι ένας μηχανισμός που υπερασπίζεται τους προνομιούχους και μόνο τα δικά τους συμφέροντα μπορεί να εκφράσει. Υποκριτικά κάθε κράτος μιλάει για έλλειψη πολιτισμού ή προόδου από τους αντιπάλους. Αυτά τα επιχειρήματα είναι μέρος της πολεμικής προπαγάνδας. Σύμφωνα πάντα με αυτούς τους αναρχικούς κύκλους, ο μιλιταρισμός βρίσκεται σε έξαρση σε καιρό πολέμου και με απίστευτη βιαιότητα αναδεικνύεται ως η πιο σημαντική πτυχή της ζωής. Η σημασία όλων των άλλων πτυχών (κοινωνικές πολιτικές κλπ.) εκμηδενίζονται μπροστά στην ανάγκη να τραφεί η πολεμική μηχανή. Συγκεκριμένα συμφέροντα, κατά βάση οι βιομηχανίες πολέμου, επιδιώκουν τον πόλεμο και τον προωθούν διακαώς. Και αυτόν τον ρόλο εξυπηρετούν και οι πολιτικοί. Έτσι τα επιχειρήματα υπέρ του πολέμου προωθούνται στον δημόσιο διάλογο και αναπαράγονται από κινηματικά κομμάτια.
Όμως ο πόλεμος είναι και η συνέχεια της καθημερινής εκμετάλλευσης. Λογικό επακόλουθο ενός κόσμου βίας και εκμετάλλευσης. Τα καταπιεσμένα και εκμεταλλευόμενα κοινωνικά κομμάτια δεν έχουν να κερδίσουν κάτι. Όπως δεν είχαν να κερδίσουν κάτι στη συνθήκη ειρήνης με αυτές τις σχέσεις υποταγής και καθυπόταξης που κυριαρχούν. Η προοπτική για τα καταπιεσμένα είναι η παύση αυτής της συνθήκης είτε σε ειρήνη είτε σε πόλεμο. Σύμφωνα με το ίδιο σκεπτικό, ο πόλεμος φαίνεται να διεγείρει πάντα πατριωτικά συναισθήματα και όχι επαναστατικά ή ανατρεπτικά . Για αυτό εγκαταλείπεται η ιδέα της αντιπαράθεσης με τους κυρίαρχους ακόμα και από κομμάτια που σε περίοδο ειρήνης ήταν αγωνιστικά.
Ο σοσιαλιστικός χώρος αλλά και εκπρόσωποι εργατικών ενώσεων, από την άλλη, νομιμοποιούν περαιτέρω τον πόλεμο. Ωστόσο ήταν κάτι αναμενόμενο από σοσιαλιστές οι οποίοι υπερασπίζονται τον κρατισμό ή τον πατριωτισμό. Η μεγάλη δυσάρεστη έκπληξη είναι ότι και πολλοί αναρχικοί συμφωνούν με τον πόλεμο. Οι αναρχικές/οί που αρνούνται τον πόλεμο απαντούν στους τελευταίους ότι προδίδουν τις μεθόδους και τις αρχές του αναρχικού χώρου. Και αν αυτές φαίνονται να αποτυγχάνουν δεν είναι γιατί έχουν κάτι λάθος αλλά ακριβώς επειδή προδόθηκαν από εκείνους που τις ακολουθούσαν. Θεωρούν ότι οι σύντροφοι τους έχουν επηρεαστεί από την ψυχολογία πολέμου που θέτει τα ζητήματα διλημματικά και εκβιαστικά.
Πιστεύουν πως όποια πλευρά και αν νικήσει τα ζητήματα για την εργατική τάξη και τους καταπιεσμένους δεν αλλάζουν. Ανάμεσά τους γίνεται και μια πρόβλεψη που δυστυχώς επιβεβαιώνεται: ότι ο πρώτος παγκόσμιος θα προσφέρει νεκρούς χωρίς να λύσει κανένα ζήτημα από αυτά που υπόσχεται. Για να προετοιμαστεί μετά ένας ακόμα πιο αιματηρός (δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος). Η συμμετοχή στον πόλεμο από αναρχικά και αγωνιστικά κομμάτια το μόνο που θα καταφέρει θα είναι να δημιουργήσει μια απίστευτη σύγχυση και μια ματαιότητα για τις αξίες και τις μεθόδους του αναρχικού/σοσιαλιστικού κινήματος.
Οι αρνήσεις στράτευσης και η λιποταξία είναι μαζικές στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Σε Αγγλία, Γαλλία και Γερμανία υπάρχουν πολλά παραδείγματα. Στην Αγγλία υπάρχει μαζική φυλάκιση αρνητών. Στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο έχουμε εξίσου πολλές αρνήσεις στράτευσης και αντίσταση ενάντια σε βίαιες μεθόδους επιστράτευσης. Σε κάθε παγκόσμιο μακελειό πάντα υπάρχουν εκείνα τα κομμάτια που αρνιούνται να γίνουν κρέας για την πολεμική μηχανή.